ત્યારે હું આઠ વરસનો હતો..
ત્રીસ-પાંત્રીસ ઘરનો વાસ અને ત્રણ જાતિ રહેતી વણકર,ચમાર અને વાલ્મિકી. કુલ મળી બે શેરીમાં તો વાસ પૂરો થઇ જતો. એકવાર અમારી શેરીમાં એક કૂતરી વિયાઇ હતી. એક રાતા રંગનું,માથે કાળા ચાંદલાવાળું, રાભડાં જેવું ગલુડીયું હતું તે વાસના તમામ છોકરાંઓને વ્હાલું હતું. બધાં તેને રાતડો કહેતાં. રાતડાંને બધાંય ખવડાવે ગેલ કરાવે. વાસના ચમારોના પંચની ત્યારે મોટી ભામ હતી. આજુબાજુંના ચારેક ગામના મરેલાં ઢોરને રોડની સામેની સાઇડ આવેલી ખળાંવાડમાં લાવતાં. તેની ખાલ ઉતારવાનો સામુહિક વ્યવસાય પંચ દ્વારા થતો. અમે બધાં છોકરાંઓ રાતડાં માટે તેનો પ્રિય ખોરાક ત્યાંથી લાવી ખવડાવતાં. રાતડો દિવસે દિવસે કદાવર થતો જતો હતો. રાતડો ખાઇ ખાઇને માતેલો સાંઢ થઇ ગયો હતો. વાસમાં કોઇ અજાણ્યો વ્યક્તિ પ્રવેશે તો રાતડો રીતસર તૂટી પડતો. જ્યાં સુધી વાસનો કોઇ વ્યક્તિ રાડ પાડીને ન કહે કે..''રાતડાંઆઆઆઆ મેલ્ય હવે..'' તો જ રાતડો તેને છોડે! રાતડાંની ખરેખર રાડ્ય હતી..રંજાડ હતી..! હવે બન્યું એવું કે, ગામમાં એક દરબાર રહે. બહું મોટા જાગીરદાર. તે દરમ્યાન તેમણે શહેરથી એક કૂતરો લાવેલાં. કૂતરો પડછંદ હતો. કૂતરાનાં ગળે ચામડાંનો પટ્ટો હોય તેની સાથે લાંબી સાંકળ બાંધેલી હોય અને દરબાર સાહેબના ખભે જોટાળી બંદૂક લટકતી હોય. અને રોજ તળાવની પાળ પર ફરવા નિકળે. આ તેમનો નિત્યક્રમ! એક દિવસ નિત્યક્રમ ફર્યો. તળાવની પાળ ચડવાને બદલે દરબારના પગલાં દલિતવાસ તરફ જતાં મુખ્યમાર્ગ પર વળ્યાં. હાથમાં સાંકળ અને ખભે બંદૂક. દલિતવાસ નજીક પહોંચ્યાં હતાં અને રોડ પર જ રાતડો 'મહારાજા' ની સ્ટાઇલમાં બેઠેલો..! પેલાં શહેરી કૂતરાને જોઇને રાતડાને ગરમી ચડી ગઇ! સીધી મુકી દોટ અને વીંછળી નાખ્યો! દરબારને રીસ ચડી. તેમણે પોતાના કૂતરાને ગળેથી પટ્ટો છોડી છુટ્ટો મુક્યો. હવે રાતડો અને કૂતરો બઘડાટી બોલાવવા લાગ્યાં. દરબારે હાથમાં બંદૂક લીધી. લડાઇ રસપૂર્વક જોવા લાગ્યાં. અમે બધાં ભેગાં થઇ ગયાં! રાતડો બહું જોરાવર હતો. દસેક મિનીટમાં તો પેલાંને રાંક કરી નાખ્યો. બચકાં ભરીને લોહીલુહાણ કરી નાખ્યો. શહેરી કૂતરાએ હાર સ્વીકારી. દરબારનાં પગ વચ્ચે ઘુસી ''વાંઉ વાંઉ'' ચાલું કર્યું! અચાનક દરબારનો પીત્તો ફાટ્યો. પોતાના કૂતરાને માથે બંદૂક મુકી..ધડામ! બે મિનીટમાં શાંત.. હજી પણ રાતડો ભસી રહ્યો હતો..દરબાર થોડૂંક ગામ તરફ ચાલ્યાં પાછું ફરીને રાતડાં સામે જોયું..આ વખતે તેમની નજરમાં સડો હતો અને બીજીવાર..ધડામ..રાતડો તરફડી ઉઠ્યો..અમે બધાં દોડીને રાતડાં પાસે..રાતડાંએ બધાંયના હાથ ચાટ્યાં..અને હળવેકથી આંખ મીંચી દીધી. દરબાર જતાં જતાં બબડ્યાં ''ઢેઢનું કૂતરું અને બાપુના કૂતરાંને રંજાડી જાય? ઇ કેમ પાલવે? એટલે ભડાકે દીધું''
ગલઢેરાં, જુવાનીયાઓ, બાળકો અવાચક જોઇ રહ્યાં..કોઇ કંઇ બોલ્યું નહી...ઘટના નાની હતી..પણ કાળજે કોરાઇ ગઇ.. કોઇ આંબેડકરની વાત લઇને આવે તો રસપૂર્વક સાંભળતા ગયાં.. વાતો સાંભળતાં રાતડો યાદ આવતો.. આંખ જરાક ભીની થતી.. પણ હ્રદય મજબૂત બનતું ગયું..
આજે હું આડત્રીસ વરસનો છું..
ત્રીસ વરસમાં શિક્ષણ અને આધુનિકતાના મારથી ઘણું બદલાઇ ગયું છે. પણ માનસિકતા નહી! મારા અનુમાન મુજબ બસ હજી સાડા ચારસો વરસ બાકી છે પછી છેલ્લું ડચકું લેશે જાતિવાદ! રાતડાંની ઘટનાનો કોઇ પ્રત્યુત્તર નહોતો અપાયો. પરંતુ બાદમાં મન પર ઘણી ઘટનાઓ છપાતી રહી..રાતડો ઘણું શિખવાડતો ગયો! લડવાની કમર કસી.. ક્યારેક તૂટી ગયાં.. ક્યારેક એક તાંતણે જોડાઇ ગયાં.. જીત્યાં-હાર્યાં ફરી વટભેર જીત્યાં.. દલિતો લડતાં રહ્યાં.. આજે એ મુકામ પર છીએ કે કોઇ સીધી લડત નથી આપતું.. પણ પરદા પાછળ ષડયંત્રોની ભરમાર છે. એનો પણ ખટપટ સામે નવતર ખટપટ કરી જવાબ આપીએ છીએ. હવે લડત સામાજિક, આર્થિક, અને રાજનિતિક ત્રણેય મોરચે લડાઇ રહી છે! અને જીતી રહ્યાં છીએ!
#જીતેંગે #ફિરજીતેંગે #એકબારફિરજીતેંગે #બારબારજીતેંગે
જૌહાર આંબેડકર!
-વિજય મકવાણા
Facebook Post :-
No comments:
Post a Comment